Maksud dan Kepentingan Arwah dalam Budaya Masyarakat Malaysia

Perkataan "arwah" telah menjadi sebahagian daripada perbualan seharian dalam masyarakat Malaysia, terutamanya dalam konteks penghormatan kepada mereka yang telah meninggal dunia. Istilah ini berasal daripada bahasa Arab "rūḥ" (روح) yang bermaksud roh atau semangat. Dalam amalan dan konteks masyarakat berbilang kaum di Malaysia, perkataan arwah digunakan sebagai gelaran hormat untuk seseorang yang telah meninggal dunia. Penggunaan perkataan ini mencerminkan nilai-nilai ketimuran yang mementingkan penghormatan dan mengingati mereka yang telah tiada dalam kehidupan kita.

Definisi Arwah Mengikut Perspektif Islam

Dalam konteks Islam, arwah merujuk kepada roh atau jiwa seseorang yang telah meninggal dunia. Menurut kepercayaan Islam, roh adalah unsur kehidupan yang ditiupkan oleh Allah SWT ke dalam jasad manusia, dan akan keluar dari jasad apabila seseorang itu meninggal dunia. Setelah kematian, roh akan berada di alam barzakh sehingga hari kebangkitan (Qiamat).

Definisi roh dalam Al-Quran dinyatakan dalam surah Al-Isra' ayat 85, di mana Allah SWT berfirman yang bermaksud: "Dan mereka bertanya kepadamu (Muhammad) tentang roh. Katakanlah, 'Roh itu termasuk urusan Tuhanku, dan kamu tidak diberi ilmu melainkan sedikit sahaja'." Ayat ini menunjukkan bahawa pengetahuan manusia tentang hakikat roh adalah terbatas dan merupakan salah satu rahsia Allah SWT.

Penggunaan Istilah Arwah dalam Budaya Melayu

Dalam budaya Melayu, perkataan "arwah" digunakan sebagai penghormatan terhadap orang yang telah meninggal dunia. Ia berfungsi sebagai gelaran yang menggantikan nama sebenar seseorang, seperti "Arwah Pak Samad" atau "Arwah Mak Minah". Penggunaan istilah ini menggambarkan adab dan tatasusila masyarakat Melayu yang sangat mengambil berat tentang cara menghormati orang yang telah pergi.

Selain dari itu, istilah "Allahyarham" (untuk lelaki) dan "Allahyarhamah" (untuk wanita) juga digunakan, terutamanya dalam konteks rasmi atau penulisan. Kedua-dua istilah ini berasal daripada bahasa Arab yang bermaksud "semoga Allah merahmati dia". Masyarakat Melayu juga menggunakan istilah "al-Marhum" (untuk lelaki) dan "al-Marhumah" (untuk wanita) yang bermaksud "yang dirahmati".

Amalan Masyarakat Malaysia Berkaitan Arwah

Masyarakat Malaysia mempunyai pelbagai amalan dan kepercayaan yang berkaitan dengan penghormatan terhadap arwah. Antara amalan-amalan tersebut termasuklah:

Bacaan Yasin dan Tahlil - Majlis di mana ahli keluarga dan rakan-rakan berkumpul untuk membaca surah Yasin dan zikir tahlil untuk arwah
Kenduri Arwah - Jamuan yang diadakan untuk memperingati orang yang telah meninggal, biasanya pada hari ke-3, 7, 40, 100 selepas kematian dan seterusnya pada setiap tahun (haul)
Ziarah Kubur - Melawat kubur arwah untuk mendoakan dan mengingati mereka, terutamanya pada hari Jumaat atau sebelum Ramadan
Sedekah atas nama arwah - Memberi sedekah atau melakukan kebajikan atas nama arwah sebagai hadiah pahala untuk mereka

Menurut Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM), amalan-amalan seperti bacaan Yasin, tahlil dan sedekah untuk arwah adalah dibenarkan dalam Islam selagi tidak melibatkan unsur-unsur syirik atau bidaah.

Konsep Arwah dalam Masyarakat Berbilang Kaum

Malaysia sebagai sebuah negara berbilang kaum dan agama mempunyai pelbagai pandangan dan amalan berkaitan dengan kematian dan arwah. Dalam masyarakat Cina, konsep ini berkaitan dengan pemujaan nenek moyang di mana roh nenek moyang dipercayai boleh mempengaruhi kehidupan ahli keluarga yang masih hidup. Komuniti India pula mempunyai upacara tertentu untuk menghormati arwah seperti upacara "sraddha" yang dilakukan untuk menyempurnakan perjalanan roh si mati.

Walaupun terdapat perbezaan dalam amalan dan kepercayaan, nilai asas yang sama iaitu penghormatan terhadap orang yang telah meninggal dunia wujud dalam semua budaya di Malaysia. Ini menunjukkan bahawa konsep arwah dan penghormatan terhadap mereka yang telah meninggal dunia merupakan nilai sejagat yang merentasi sempadan budaya dan agama.

Kepentingan Mengingati dan Mendoakan Arwah

Dalam tradisi Islam, mengingati dan mendoakan arwah merupakan amalan yang digalakkan. Rasulullah SAW pernah bersabda yang bermaksud: "Apabila seseorang meninggal dunia, terputuslah amalannya kecuali tiga perkara: sedekah jariah, ilmu yang memberi manfaat, dan anak soleh yang mendoakannya."

Mendoakan arwah bukan sahaja memberi manfaat kepada mereka yang telah meninggal tetapi juga memberi peringatan kepada yang masih hidup tentang hakikat kematian. Selain itu, ia juga dapat memupuk semangat silaturrahim apabila ahli keluarga dan sahabat handai berkumpul untuk mengingati dan mendoakan arwah.

Beberapa doa ringkas untuk arwah yang boleh diamalkan termasuklah:

"Allahummaghfirlahu/ha warhamhu/ha wa 'afihi/ha wa'fu 'anhu/ha" (Ya Allah, ampunilah dia, rahmatilah dia, maafkanlah dia, dan berilah dia kesejahteraan)
"Allahumma nawwir qabrahum waj'al aljanatam maswaahum" (Ya Allah, terangilah kuburnya dan jadikanlah syurga sebagai tempat tinggalnya)

Kesimpulan

Perkataan "arwah" bukan sekadar gelaran semata-mata tetapi mencerminkan nilai-nilai murni masyarakat Malaysia yang mementingkan penghormatan dan mengingati mereka yang telah meninggal dunia. Penggunaan istilah ini dan amalan-amalan yang berkaitan dengannya menunjukkan bahawa ikatan antara yang hidup dan yang telah meninggal tetap berterusan melalui doa dan kenangan.

Dalam arus pemodenan yang semakin pesat, nilai-nilai tradisi seperti menghormati dan mendoakan arwah hendaklah tetap dipelihara kerana ia bukan sahaja merupakan sebahagian daripada identiti budaya kita tetapi juga mempunyai kepentingan dari sudut kerohanian dan kemanusiaan. Sebagai masyarakat yang prihatin, kita hendaklah terus mengingati dan mendoakan arwah-arwah serta meneruskan amalan-amalan baik yang telah mereka tinggalkan.